14 maart 2023 by 

Ruim 400 jaar geleden, in 1596, werden hier naar alle waarschijnlijkheid op het Abdijplein in Middelburg zo’n 130 tot slaafgemaakte mensen tentoongesteld, waaronder mannen, vrouwen en kinderen. Niet om geveild en verkocht te worden -slavernij was immers verboden in de Republiek-, maar om hen als vrije burgers ter beschikking te stellen aan iedereen die hen in dienst wilde nemen of zich over hen wilde ontfermen.  

Foto van het huidige Abdijplein.

Er werd lange tijd aangenomen dat deze groep mensen was ontvoerd uit West-Afrika, dat zij tot slaaf waren gemaakt door een Portugese slavenhandelaar en vervolgens buit waren gemaakt door de Nederlandse kaperkapitein Pieter van der Hagen, die hen om onbekende redenen naar Middelburg vervoerde. 

Maar recentelijk trekken historici deze veronderstelling steeds meer in twijfel. Zij suggereren dat uit nieuwe bronnen blijkt dat er sprake was van een doelbewuste transport van tot slaafgemaakte mensen onder leiding van Melchior van den Kerckhoven, die in dienst stond van Van der Hagen.

Dat zou betekenen dat het startpunt van de Nederlandse slavenhandel zo’n dertig à veertig jaar vroeger ligt dan vaak wordt gedacht. Vaak wordt namelijk de oprichting van de WIC in 1621 of de overname van het Fort Elmina in het huidige Ghana in 1636 aangeduid als beginpunt van de Nederlandse slavernijgeschiedenis. Bovendien suggereren nieuwe bronnen dat het begin van de Nederlandse slavernijgeschiedenis niet incidenteel van aard was, maar dat doelbewuste slavenreizen werden georganiseerd.

Maar wat gebeurde er met deze groep slaafgemaakte mensen toen zij in Middelburg aankwamen? Nadat zij ontscheepten, tekende de burgemeester van Middelburg Adriaen Hendrikszoon ten Haeff protest aan bij de Staten van Zeeland. Volgens hem waren zij gedoopte christenen en moesten zij daarom in vrijheid leven. De Staten van Zeeland ging hiermee akkoord en de slaafgemaakten werden vrijverklaard. Pieter van Hagen, de eigenaar van het schip waarop de slaafgemaakten werden vervoerd, was het hier niet mee eens en bracht de kwestie naar de Staten-Generaal. Uiteindelijk verklaarden de leden van de Staten-Generaal dat Van Hagen mocht doen met hen wat hij wilde.

Een prent uit 1644 van Balthasar Florisz van Berckenrode. Op de achtergrond de abdijtoren (Lange Jan), de Nieuwe Kerk en de Koorkerk. Hier zetelde Het Hof van Zeeland.

Het blijft gissen wat er uiteindelijk met deze mensen is gebeurd. Er zijn bronnen die wijzen op hun verblijf in Middelburg. Zo blijkt uit de loodjesboeken van het plaatselijke Gasthuis, een soort verpleegtehuis voor de armen, en het begravingsregister van Middelburg dat er kort na de aankomst van het schip enkele “Mooren” werden opgenomen en later werden begraven in Middelburg. De term “Mooren” werd eerder gebruikt om naar de groep Afrikaanse slaafgemaakten te verwijzen. Hoewel het aanneembaar is dat deze bronnen laten zien dat enkelen van hen in Middelburg zijn achtergebleven, is een groot deel waarschijnlijk verder vervoerd naar Portugal en de plantages in West-Indië.  

Vorig jaar was op het Abdijplein de theatervoorstelling ‘Returning the Gaze’ te zien. Deze theatergroep bootste het leven na van de 130 slaafgemaakten die die dag hoogst vermoedelijk op het Abdijplein stonden. Zij vragen meer aandacht voor het leven van deze mensen. 

Bronnen

Dienke Hondius, Blackness in Western Europe: Racial Patterns of Paternalism and Exclusion, 2014.

https://www.groene.nl/artikel/zoo-mans-als-vrouwen-ende-kinderen

https://www.zeeuwsarchief.nl/nieuw-licht-op-de-komst-van-slaafgemaakten-in-middelburg-in-1596/

https://nos.nl/regio/zeeland/artikel/329435-theatervoorstelling-vertelt-verhaal-over-mensenhandel-op-abdijplein-in-middelburg

Category: - Comments: Reacties uitgeschakeld voor Abdijplein